«Δημοκρατία των μαζών»: η Πιο Απατηλή Μορφή Κατάργησης της Δημοκρατίας
Από την αγέλη στον πολίτη: Η συμμετοχή ως θεμέλιο της αληθινής δημοκρατίας, της προσωποκρατικής και ανθρωπιστικής
Σας ευχαριστώ θερμά για το ενδιαφέρον σας και την αναδημοσίευση των άρθρων μου. Θα εκτιμούσα ιδιαίτερα αν, κατά την κοινοποίηση, σ̲υ̲μ̲π̲ε̲ρ̲ι̲λ̲α̲μ̲β̲ά̲ν̲α̲τ̲ε̲ ̲κ̲α̲ι̲ ̲τ̲ο̲ν̲ ̲σ̲ύ̲ν̲δ̲ε̲σ̲μ̲ο̲ ̲(̲l̲i̲n̲k̲)̲ ̲τ̲ο̲υ̲ ̲ά̲ρ̲θ̲ρ̲ο̲υ̲ ̲μ̲ο̲υ̲. Αυτό όχι μόνο αναγνωρίζει την πηγή, αλλά επιτρέπει και σε άλλους να ανακαλύψουν περισσότερο περιεχόμενο. Η υποστήριξή σας είναι πολύτιμη για τη συνέχιση της δουλειάς μου.
Απολλόδωρος - ΓΕΩΡΓΙΟΣ Κ. ΒΛΑΧΟΣ (της Ακαδημίας Αθηνών) | Μάρτιος 1986
Η δημοκρατία προϋποθέτει τη συμμετοχή του Λαού στη διαμόρφωση, την υιοθέτηση και εφαρμογή των πολιτικών αποφάσεων. Ο τρόπος αυτής της συμμετοχής μπορεί να διαφέρει, ανάλογα με ποικίλους παράγοντες και όρους, όπως το μέγεθος της χώρας και του πληθυσμού, το πολιτιστικό επίπεδο, τα τεχνικά και επικοινωνιακά μέσα κ.λπ. Όμως, δημοκρατία χωρίς ένα είδος ή έναν βαθμό συμμετοχής του Λαού δεν είναι νοητή.
Το ρήμα συμμετέχω σημαίνει, ωστόσο, μετέχω (εγώ) μαζί με τους άλλους σε ένα κοινό έργο. Το «εγώ», η ατομικότητα, ο άνθρωπος ως αυθύπαρκτη, προικισμένη με αυτοσυνείδηση ύπαρξη, είναι εκείνο που διακρίνει τον Λαό, ως κεντρική πολιτική έννοια, από τη μάζα, ως αγέλη, δηλαδή ως αδιαφοροποίητη ομαδική συνείδηση, όπως αυτή εμφανίζεται στα κατώτερα ζωικά είδη.
Η αυθυπαρξία του ατόμου — αυτό πρέπει να τονισθεί — δεν σημαίνει οπωσδήποτε ότι ο Λαός απαρτίζεται από ατομικές υπάρξεις που μονόπλευρα είναι στραμμένες προς τον εαυτό τους. Αυτή η δήθεν φιλελεύθερη αντίληψη της κοινωνίας και του κράτους, που επικράτησε από τον δέκατο έβδομο αιώνα και εξής, είναι εσφαλμένη. Ο άνθρωπος γίνεται αυθύπαρκτη ατομικότητα μέσα στην κοινωνία, με τη βοήθεια πολλαπλών ανταλλαγών και με τη διαμόρφωση ενός κοινωνικού ήθους. Με τη συνείδηση, ασφαλώς, του Εγώ, αλλά και με τη συνείδηση της διαφοράς με τον Άλλο ως ταυτότητας. Αυτό είναι ακριβώς εκείνο που μεταβάλλει τον άνθρωπο από απλή βιολογική μονάδα σε πρόσωπο.
Ο Αριστοτέλης — επιστρέφουμε πάντα σ’ αυτόν! — διευκρίνισε κατά τρόπο απολύτως σαφή αυτή τη διάκριση, ταυτίζοντας ουσιαστικά την πολιτική με τη δημοκρατία και τη δημοκρατία με την προσωποκρατία και τον ανθρωπισμό.
Υπενθυμίζω εδώ τα λόγια του:
«Διότι δὲ πολιτικὸν ὁ ἄνθρωπος ζῷον πάσης μελίττης καὶ παντὸς ἀγελαίου ζῴου μᾶλλον, δῆλον. οὐθὲν γάρ, ὡς φαμέν, μάτην ἡ φύσις ποιεῖ· λόγον δὲ μόνον ἄνθρωπος ἔχει τῶν ζῴων· ἡ μὲν οὖν φωνὴ τοῦ λυπηροῦ καὶ ἡδέος ἐστὶ σημεῖον, διὸ καὶ τοῖς ἄλλοις ὑπάρχει ζῴοις (μέχρι γὰρ τούτου ἡ φύσις αὐτῶν ἐλήλυθε, τοῦ ἔχειν αἴσθησιν λυπηροῦ καὶ ἡδέος καὶ ταῦτα σημαίνειν ἀλλήλοις), ὁ δὲ λόγος ἐπὶ τῷ δηλοῦν ἐστι τὸ συμφέρον καὶ τὸ βλαβερόν, ὥστε καὶ τὸ δίκαιον καὶ τὸ ἄδικον· τοῦτο γὰρ πρὸς τὰ ἄλλα ζῷα τοῖς ἀνθρώποις ἴδιον, τὸ μόνον ἀγαθοῦ καὶ κακοῦ καὶ δικαίου καὶ ἀδίκου καὶ τῶν ἄλλων αἴσθησιν ἔχειν· ἡ δὲ τούτων κοινωνία ποιεῖν οἰκίαν καὶ πόλιν. καὶ πρότερον δὲ τῇ φύσει πόλις ἢ οἰκία καὶ ἕκαστος ἡμῶν ἐστιν. τὸ γὰρ ὅλον πρότερον ἀναγκαῖον εἶναι τοῦ μέρους...»
(Πολιτικά Α΄, 1253a10-24).
Απόδοση: Το διατί δε ο άνθρωπος είναι περισσότερον πάσης μελίσσης και παντός αγελαίου ζώου ον προωρισμένον να διαβιοί εντός κοινωνικής οργανώσεως, είναι φανερόν. Ουδέν δηλαδή, ως διακηρύττομεν, ασκόπως η φύσις ποιεί· εξ όλων δε των ζώων (10) μόνον ο άνθρωπος έχει τον έναρθρον λόγον. Η μεν απλή τουτέστι φωνή είναι οιονεί διά σημείου έκφρασις του αισθήματος του προξενουμένου υπό του λυπηρού και του ευχαρίστου, διό και εις τα λοιπά ζώα υπάρχει (μέχρι τούτου δηλαδή επροχώρησε του σημείου η φύσις αυτών, του να έχουν αίσθησιν της προκαλουμένης λύπης ή ευχαριστήσεως και να εκφράζουν τούτο δι’ ιδιοσήμου κραυγής μεταξύ των), ο λόγος όμως εξ εναντίας εδόθη υπό της φύσεως προς δήλωσιν του συμφέροντος και του (15) επιζημίου, συνεπώς και του δικαίου και αδίκου. Τούτο δηλονότι είναι το διακρίνον τον άνθρωπον των άλλων ζώων κατ’ εξοχήν ίδιον, το ότι μόνος αυτός έχει αντίληψιν του αγαθού και του κακού και του δικαίου και του αδίκου και των άλλων συναφών· ταύτα δε κοινά καθιστάμενα δίδουν γένεσιν εις την οικίαν και την πολιτειακώς ωργανωμένην κοινωνίαν. Και φύσει μάλιστα προϋπάρχει η πόλις της οικίας και εκάστου ημών· και τούτο διότι κατ’ ανάγκην το όλον προϋφίσταται του μέρους''Παρέθεσα το μακρό αυτό απόσπασμα των Πολιτικών, επειδή εμπεριέχει ταυτόχρονα την επιβεβαίωση της κοινωνικότητας του ανθρώπου και την επιβεβαίωση της αυθυπαρξίας του ως λογικού και ηθικού όντος. Πράγμα που θα επιτρέψει, όπως είναι γνωστό, στον Σταγειρίτη να ορίσει στη συνέχεια τον πολίτη με το κριτήριο της συμμετοχής στη διαχείριση των κοινών («το μετέχειν κρίσεως και αρχής»), δίνοντας έτσι έναν ορισμό της δημοκρατίας που μπορεί να ισχύει, σε ποικίλους βαθμούς, σε όλα τα είδη των ιστορικών παραλλαγών της, αλλά που αποκλείει εκ των προτέρων εκείνο που αποκάλεσαν οι νεώτεροι «δημοκρατία των μαζών».
Μορφές πολιτευμάτων σαν εκείνη που υποδηλώνει η απολύτως αντιφατική και απαράδεκτη αυτή ονομασία υπήρξαν βέβαια στην Ιστορία, από την αρχαία τυραννία ως τις σύγχρονες «αριστερές» ή «δεξιές» μορφές λαϊκιστικού ολοκληρωτισμού, που υποκρύπτουν στην ουσία τον πιο αδίστακτο ελιτισμό: τη μετατροπή δηλαδή της συμμετοχής, ως αδέσμευτης ατομικής επιλογής, σε τυφλή παρακολούθηση (Gefolgschaft, έλεγαν οι Χιτλερικοί) και σε υποτακτική συναίνεση — όχι με τον Λόγο ή τον Διάλογο, που προϋποθέτει η δημοκρατία, αλλά με τον επίπλαστο φανατισμό που δημιουργεί η συνθηματολογία και η προπαγάνδα, ιδίως όταν η τελευταία ταυτίζεται με την Εξουσία.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι φαινόμενα σαν αυτά οφείλονται σε ιστορικά και κοινωνικά αίτια και αντινομίες. Το ερώτημα είναι αν αποτελούν άρση ή, το αντίθετο, επιδείνωση αυτών των αντινομιών. Είναι προφανές ότι το δεύτερο είναι, δυστυχώς, αληθινό. Επειδή ακριβώς μας απομακρύνουν ακόμη περισσότερο από εκείνο που θα ήταν μια πραγματική προσωποκρατική, ανθρωπιστική και συμμετοχική δημοκρατία.
Η «δημοκρατία των μαζών», όσο κι αν γαλβανίζεται από τα υψηλά ιδεώδη της ισότητας, της ελευθερίας, της ειρήνης και της πανανθρώπινης ευδαιμονίας, απολήγει στην πράξη στην εξουθένωση όλων αυτών των ιδεωδών, αφού υποκαθιστά στο Λόγο και τον κριτικό Διάλογο την ετεροπροσδιορισμένη (από έναν Αρχηγό ή μία Ελίτ), διά της προπαγάνδας, βουλητική παρόρμηση, και μετατρέπει την ενσυνείδητη συμμετοχή σε υπόκωφο βρυχηθμό της αγέλης, που άγεται και φέρεται από τους ισχυρούς της ημέρας, τις περισσότερες φορές ενάντια στα ίδια τα συμφέροντα της «μάζας».
Είναι φανερό πως τέτοια φαινόμενα αποτελούν άρνηση της έννοιας του Λαού, άρνηση της Ιδέας της δημοκρατίας. Η δημοκρατία είναι το πολίτευμα που εξυψώνει τον άνθρωπο στο επίπεδο του πολίτη, αλλά και που κάνει ταυτόχρονα τον πολίτη εικόνα και ομοίωση του ανθρώπου στην πιο υψηλή έννοια του όρου: ανθρώπου ως αυτόνομου φορέα και εμψυχωτή ενός συνόλου αξιών, που αφορούν εξίσου το Εγώ και τον Άλλο, το άτομο και την κοινωνία. Δημοκρατία είναι, με μια λέξη, πρώτα απ’ όλα, εξανθρωπισμός του ανθρώπου, μετατροπή της αγέλης σε κοινωνία, της μάζας σε υπερήφανο και κυρίαρχο Λαό. Είναι μια διαδικασία που αρχίζει με το «γνώθι σαυτόν» και έχει ως έρεισμα την παιδεία, την καλλιέργεια, τη χαλιναγώγηση του ενστίκτου, τόσο στο ατομικό όσο και στο συλλογικό επίπεδο. Οι ομάδες, τα πολιτικά κόμματα, οι οργανώσεις μπορούν να εκτελούν και μέσα στους κόλπους της δημοκρατίας ιδιαίτερους σκοπούς και λειτουργίες, υπό τον όρο να μην αναιρούν την Ιδέα του Λαού ως συνόλου αυτόνομων ατομικών υπάρξεων, προικισμένων με το αίσθημα της κοινωνικής ευθύνης, δηλαδή προσώπων. Όσες φορές δεν ολοκληρώνεται αυτή η προϋπόθεση, η «δημοκρατία των μαζών» είναι η πιο απατηλή μορφή άρνησης της δημοκρατίας.
Αν σας άρεσε αυτό το άρθρο, μοιραστείτε το, εγγραφείτε για να λαμβάνετε περισσότερο περιεχόμενο και αν θέλετε να στηρίξετε το συνεχές έργο μου, μπορείτε να χρησιμοποιήσετε τον παρακάτω σύνδεσμο.
